Ndotja e tepërt e ajrit shkakton mbi 400,000 vdekje në Evropë!
December 19, 2024
Sipas një raportit të fundit të Agjencisë Evropiane të Mjedisit (EEA), qytetarët janë të ekspozuar ndaj përqendrimeve të substancave të dëmshme në ajër që tejkalojnë vlerat e rekomanduara të përcaktuara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH). Ndotësit jo vetëm që përbëjnë një kërcënim për shëndetin e njeriut, por gjithashtu kanë një ndikim të rëndësishëm në mjedis, duke dëmtuar biodiversitetin dhe duke reduktuar rendimentet bujqësore.
Agjencia Evropiane e Mjedisit ka publikuar një raport që tregon se evropianët janë të ekspozuar ndaj niveleve të ndotjes së ajrit dukshëm mbi kufijtë e rekomanduar të OBSH-së.
Megjithatë, raporti konfirmon se në shumicën e shteteve ka një tendecën për ulje të nivelit të ndotëse në ajër. Ndotësit kryesorë të ajrit që fajsohen për efekte afatgjata si dhe afatshkurta në shëndetin e njerëzve dhe të mjedisit janë: grimcat e llojit PM2.5, dioksidi i azotit (NO2) dhe ozoni (O3).
Mnë mes viteve 2005 dhe 2022, vdekjet në Bashkimin Evropian që janë shkaktuar si pasoj e grimcave PM2.5, të njohura gjithashtu si grimca të pezulluara ose pluhur mikroskopik, u ulën me 45%. Ky tregon që vendet evropiane janë në rrugën e duhur për të arritur objektivin e Planit për Zero Ndotje 2030 të BE-së, sipas të cilit pritet në niveli i këtyre grimcave të ulet për 55%.
Megjithatë, shifrat mbeten marramendëse. Ekspozimi ndaj përqendrimeve të PM2.5 që tejkalon pragun e rekomanduar të OBSH-së prej pesë mikrogramë për metër kub ishte përgjegjës për 269,000 vdekje në 40 vende evropiane. Vetëm në shtetet antare të BE, shifra përfshinë 239,000 vdejke.
Në 41 vende, ekspozimi ndaj përqendrimeve të ozonit mbi nivelin e rekomanduar të OBSH-së prej 60 mikrogramë për metër kub shkaktoi 81,000 vdekje, ndërsa ekspozimi ndaj dioksidit të azotit mbi 10 mikrogram u lidh me 66,000 vdekje. Vetëm midis vendeve të BE-së, vdekjet e lidhura me ozonin arritën në 70,000 dhe vdekjet nga dioksidi i azotit arritën në 48,000.
Në të gjithë Evropën, ndotja e ajrit kontribuoi në 416,000 vdekje të parakohshme në total.
Numri më i madh i vdekjeve të lidhura me PM2.5 në vitin 2022 ka ndodhur në Itali, Poloni dhe Gjermani. Megjithatë, ndikimi relativ më i madh, i shprehur në vitet e jetës së humbur (YLL) për 100,000 banorë gjatë 30 viteve, u regjistrua në vendet e Evropës Juglindore. YLL është një vlerësim i viteve mesatare shtesë që njerëzit statistikisht do të kishin jetuar nëse nuk do të vdisnin para kohe.
Si janë vlerat e ndotjes së ajrit në Kosovë dhe rajon?
Banorët e Kosovës, Maqedonisë së Veriut dhe Bosnje-Hercegovinës janë ata që kanë vuajtur më së shumti vitet e jetës së humbur. Brenda vendeve të BE-së, Bullgaria renditet më e larta, e ndjekur nga Polonia dhe Rumania.
Numri më i madh i viteve të humbura të jetës për 100,000 banorë gjatë 25 viteve u regjistrua në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Mal të Zi, Kosovë, Kroaci dhe Hungari. Vendet me ndikimet më të ulëta relative ishin Irlanda, Islanda, Norvegjia, Suedia, Finlanda dhe Danimarka.
Në vitin 2022, grimcat shkaktuan rreth 27,210 vdekje të parakohshme në Ballkanin Perëndimor. Serbia regjistroi numrin më të lartë (10,800), e ndjekur nga Bosnja dhe Hercegovina (6,200).
Edhe pse progres i dukshëm është i dukshëm në përgjithësi që nga viti 2005, me normat e vdekjeve të lidhura me PM2.5 në rënie me 54% në Shqipëri, 45% në Maqedoninë e Veriut, 40% në Serbi, 38% në Malin e Zi dhe 33% në Kosovë, Bosnje dhe Hercegovina. vetëm një ulje prej 17%. Në krahasim, niveli ra me 45% në BE.
Në Evropën Juglindore në tërësi, Rumania regjistroi numrin më të lartë të vdekjeve të parakohshme të lidhura me PM2.5 (17,900), e ndjekur nga Turqia (13,900), ndërsa Serbia është pas nga Greqia (10,700). Përsa i përket uljeve të shkallës së vdekshmërisë për 100,000 banorë midis 2005 dhe 2022, Turqia ka shënuar progresin më të dobët, 6%, ndërsa Rumania kryeson me një ulje prej 59%, e ndjekur nga Qiproja, 56%.
Ndikimet shëndetësore të ndotjes së ajrit
PM2.5 ka ndikimin më të dukshëm në shëndet, duke kontribuar në sëmundjet të zemrës, sulmeve në tru, diabetin mellitus, kancerin e mushkërive, sëmundjen kronike obstruktive pulmonare (COPD) dhe astmën. Për NO2, efektet më të mëdha negative shëndetësore janë të lidhura me diabetin mellitus, sulmeve në tru dhe astmën.
Ndikimet mjedisore të ndotjes së ajrit
Ndotja e ajrit ndikon ndjeshëm në natyrë dhe ekosistemet. Sipas raportit të EEA Ndotësit ndikojnë në rendimentet e të korrave, burimet pyjore dhe biodiversitetin, duke shkaktuar humbje të konsiderueshme ekonomike.
Depozitimi i azotit prish strukturën dhe funksionin e ekosistemit, duke çuar në procese si eutrofikimi në ekosistemet ujore. Nitrogjeni i tepërt shkakton “lulëzim të ujit”, duke nxitur rritjen e tepërt të algave që dëmton jetën ujore. Në ekosistemet e ndjeshme tokësore si kullotat, nivelet e larta të azotit kërcënojnë speciet e ndjeshme, duke lejuar që speciet që përfitojnë nga azoti i lartë të dominojnë dhe të krijojnë çekuilibër ekologjik.
Në vitin 2022, 73% e ekosistemeve të BE-së u ekspozuan ndaj niveleve të azotit që tejkalonin pragjet kritike. BE-ja synon të reduktojë depozitimin e azotit nëpër ekosisteme me 25% nga nivelet e vitit 2005 deri në vitin 2030, megjithëse arritja e këtij qëllimi mbetet i pasigurt.
