Mbi 200 diga dhe barriera u hoqën në të gjithë lumenjtë europian në 2021 – Mali i Zi i pari në rajon

19 Maj, 2022

Lumenjtë në Evropë janë të ndarë nga mbi një milion diga dhe barriera, shumë prej të cilave janë të vjetruara ose jashtë përdorimit. Më shumë se 200 diga u hoqën në vitin 2021, tregon një raport. Organizatat mjedisore këmbëngulin se lumenjtë evropianë duhet të lirohen nga digat dhe Mali i Zi është i pari në rajon që e bën këtë.

Një numër rekord prej 239 digash u hoqën në 17 vende evropiane në vitin 2021, sipas raportit vjetor të Dam Removal Europe (DRE). Spanja kryesoi nismën, duke hequr 108 barriera vitin e kaluar.

Koalicioni DRE tha se 76% e barrierave të lumenjve ishin diga të vogla, ndërsa 24% ishin diga mbi dy metra të larta.

Diga më e madhe e hequr vitin e kaluar ishte 13 metra e lartë dhe ndodhej në Spanjë. Vendi vazhdon të heqë barrierat e lumenjve më shpejt se të tjerët, duke demonstruar rëndësinë e zbatimit të legjislacionit që kërkon çaktivizimin e digave të vjetruara, sipas ambientalistëve.

Portugalia, Mali i Zi dhe Sllovakia hoqën secili një digë nga rrjedhat e tyre ujore për herë të parë vitin e kaluar, tha DRE.

Mali i Zi i pari në rajon që heq një digë

Diga e parë në Ballkanin Perëndimor u hoq në tetor 2021 në Mal të Zi, me qëllim të përmirësimit të statusit ekologjik të lumit Vezišnica.

Ky ishte një rast veçanërisht interesant pasi tre diga ilegale dhe jofunksionale u hoqën në vetëm nëntë muaj, tha DRE.

Projekti u zbatua nga WWF Adria, Komuna e Pljevljes dhe Ministria e Mjedisit të Malit të Zi, me mbështetjen e Klubit të Sporteve dhe Peshkimit Lipljen-Pljevlja. Lumi Vezišnica është rikthyer plotësisht në rrjedhën e tij natyrore dhe të lirë.

Një mosmarrëveshje ka edhe në Mal të Zi për ndërtimin e një hidrocentrali në lumin Komarnica. Shoqatat mjedisore theksojnë rëndësinë e ruajtjes së mjedisit, biodiversitetit dhe kanionit Nevidio.

Ekologët kanë denoncuar në Sekretariatin e Konventës së Bernës për dhënien me koncesion për ndërtimin e hidrocentralit të Komarnicës.

Biodiversiteti ka mbizotëruar në Finlandë

Në Finlandë, një hidrocentral operativ është mbyllur. Diga u çmontua për shkak të përfitimeve mjedisore mbizotëruese mbi prodhimin e energjisë.

Heqja e digës do të lejojë që salmon të arrijë në vendet e vezëve. Është i pari nga tre hidrocentralet në lumin Hiitolanjoki që pritet të hiqet deri në vitin 2024.

Për projektin Hiitolanjoki nevojiteshin financime të konsiderueshme, si dhe bashkëpunim ndërmjet aktorëve të ndryshëm. Heqja e digës bashkoi autoritetet, fondacionet, shoqatat, kompanitë dhe individët.

Projekti synon të heqë pengesat në lumë për të mundësuar migrimin në rrjedhën e sipërme dhe për të ruajtur popullsinë më të madhe të salmonit pa dalje në det. Mund të ndihmojë gjithashtu zhvillimin e turizmit të peshkimit dhe aktiviteteve rekreative në këtë zonë.

Finlanda është një nga vendet më efikase në heqjen e barrierave të lumenjve. Gjithashtu, vendi nordik është ndër të paktat shtete evropiane që po çmontojnë digat në hidrocentralet operuese, tha DRE.

Aktivistët mjedisorë vënë në dukje se rikthimi i të paktën 25,000 kilometrave të lumenjve në një gjendje me rrjedhje të lirë është shënuar si një nga elementët kryesorë të Strategjisë së Bashkimit Evropian për Biodiversitetin për vitin 2030, e cila është pjesë e Marrëveshjes së Gjelbër Evropiane.

Një numër i madh prej 1.2 milionë digash dhe pengesash kanë copëtuar lumenjtë e Evropës. Shumë prej tyre janë të braktisura dhe të vjetruara. Lumenjtë ndahen me diga dhe barriera të ndryshme, në shumë raste prej më shumë se një shekulli.

Këto shkallë fragmentimi të lumenjve dhe rrjedhave ujore shoqërohen me një rënie drastike të popullsisë së peshqve migrues të ujërave të ëmbla në Evropë, me 93% në 50 vitet e fundit. Prandaj është urgjente hapja e rrjedhës së lirë të lumenjve, tha DRE.

“Ndihmat financiare po krijohen për të ndihmuar në mbulimin e kostove të largimit, si programi i ri i lumenjve të hapur, i cili do të investojë 42.5 milion euro gjatë gjashtë viteve të ardhshme për të ndihmuar në heqjen e barrierave të lumenjve në Evropë,” tha Pao Fernandez Garrido, menaxher i projektit në Fondacionin e Migrimit të Peshqve, raporton Guardian.

Të paktën një lumë i lirë dhe i shëndetshëm për çdo vend do të konsiderohej një përparim, theksoi Garrido.

Heqja e digave të vjetruara është me kosto efektive

Kostoja e riparimit dhe restaurimit të barrierave është dukshëm më e lartë se kostoja e prishjes. Heqja e tyre është një mënyrë efektive për të rivendosur lumenjtë.

Koalicioni DRE synon ta vendosë këtë si një praktikë të zakonshme në të gjithë Evropën gjatë viteve të ardhshme, duke filluar me barrierat e vjetra dhe të vjetruara që janë jashtë shërbimit ose nuk kanë më funksion ekonomik.

Ambientalistët vërejnë se ka të paktën 150,000 barriera të vjetra, të vjetruara dhe të pakuptimta që copëtojnë rrjedhat e lumenjve evropianë.

“Tema konsiderohet ende shumë e diskutueshme në shumë vende,” thotë DRE, një koalicion i shtatë organizatave mjedisore që mbrojnë kthimin e lumenjve të lirë në Evropë.

// SCAN